ماجرا از اینجا شروع شد که ماه گذشته یکی از آشنایان‌مان به کما رفت و دکترها علت آن را ویروس تبخال تشخیص دادند! این موضوع حسابی همه ما را متعجب کرده بود؛ آخر مگر مغز هم دچار تبخال می‌شود؟ بله، حقیقت دارد! این ویروس به ظاهر بی‌خطر بعد از ورود به بدن در سیستم اعصاب مرکزی پنهان شده و فقط منتظر فرصت می‌ماند تا نیروی ایمنی بدن ضعیف شود.
آن وقت ممکن است از هر جایی از بدن سر درآورد! حال اینکه چرا بعضی‌ها در ناحیه مغز و بعضی دیگر فقط روی لب‌شان تبخال می‌زنند سوالی است که دکتر مسعود مردانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی به آن پاسخ می‌دهد و دکتر ژانت سروش، متخصص بیماری‌های عفونی و تب‌دار هم نکاتی را در مورد آن مطرح می‌کند.
این عفونت درمان‌پذیر است
از نظر دکتر مسعود مردانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی، ویروس تبخال یا «هرپس‌سیمپلکس» (HSV) عمدتا می‌تواند سطوح مخاطی، جلدی، سیستم اعصاب مرکزی و گاهی اعضای احشایی بدن را درگیر سازد. این عفونت به‌خصوص در ناحیه لب بسیار شایع است طوری که هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند از اول عمرش تا به حال عفونت هرپسی نگرفته است. تبخال لب معمولا به دنبال تب، استرس، قاعدگی و. . . اتفاق می‌افتد و به نظر می‌رسد همه ما یک یا چند بار آن را تجربه کرده باشیم. برخلاف ویروس‌های دیگر که عمدتا خود محدودشونده هستند و درمان خاصی ندارند، عفونت‌های هرپس‌سیمپلکس درمان‌های شناخته شده موثری دارند که دوره بیماری را کوتاه می‌کنند و عوارض آن را به حداقل می‌رسانند.
دکتر ژانت سروش، متخصص بیماری‌های عفونی و تب‌دار در این مورد می‌گوید: «آنسفالیت از عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی یا مغز است. این بیماری بافت مغز را درگیر می‌کند و ممکن است خیلی از عوارض آن حتی بعد از بهبود تا آخر عمر باقی بمانند. بزرگ‌ترین دسته آنسفالیت‌های ویروسی، عفونت‌های هرپس‌سیمپلکس یا همان ویروس تبخال هستند. دقیقا همان ویروسی که منجر به تبخال لب می‌شود، یعنی هرپس‌سیمپلکس تیپ یک، باعث آنسفالیت ویروسی تبخالی می‌شود.
اما این دلیل نمی‌شود هر کسی که تبخال لب می‌زند بیشتر مستعد ابتلا به آنسفالیت هرپسی باشد یا برعکس، اگر کسی تا به حال تبخال لب نزده ، دلیلی ندارد که هرگز مبتلا به آنسفالیت هرپسی نشود. این دو معمولا به هم ارتباطی ندارند؛ تنها چیزی که می‌دانیم این است که ویروس‌شان دقیقا یک نوع است. منتهی چه می‌شود که یک فرد با این ویروس مبتلا به آنسفالیت خطرناک و کشنده می‌شود و فردی دیگر با همین ویروس تا آخر عمرش هزار بار تبخال لب می‌زند اما دچار آنسفالیت هرپسی نمی‌شود، هنوز مشخص نیست!»
دکتر سروش توضیح می‌دهد: «آنسفالیت مغزی با تب، استخوان‌درد، درد عضلانی، سردرد و سایر علائم سرماخوردگی شروع می‌شود. سردرد حاصل از آن خیلی سریع پیشرفت می‌کند و تهوع و استفراغ به آن اضافه می‌شود؛ طوری که فرد از شدت سردرد از پا درمی‌آید و به سمت تغییرات هوشیاری می‌رود. این تغییرات هوشیاری می‌تواند حتی به صورت پرخاشگری باشد؛ یعنی یک فرد آرام، یکدفعه در عرض چند ساعت دچار پرخاشگری بدون علت و حتی فراموشی حاد می‌شود. از علائم دیگر آن تشنج، گیجی، منگی، خواب‌آلودگی، کند شدن تکلم و اختلال شنوایی و بویایی است حتی ممکن است فرد دچار توهمات بویایی، بینایی و شنوایی شود. این تغییرات از علائم اولیه و هشدار‌دهنده آنسفالیت هستند. بعد از آن به تدریج فرد به سمت کما و مرگ می‌رود.»
ویروسی که همیشه در بدن باقی می‌ماند!
عمدتا دو نوع از ویروس هرپس‌سیمپلکس تحت نام‌های هرپس‌سیمپلکس یک(HSV1) و هرپس سیمپلکس دو (HSV2) می‌توانند در انسان بیماری ایجاد کنند؛ برای مثال عامل تبخال دور لب HSVیک است اما عامل تبخال ناحیه تناسلی معمولا HSVدواست.
این ویروس علاوه بر اینکه پوست و مخاط را درگیر می‌کند، وارد سلول‌های عصبی می‌شود و می‌تواند به صورت خاموش در آنها باقی بماند. بعدها نیز در نتیجه پایین آمدن دفاع بدن ممکن است از حالت پنهانی خارج شود و دوباره خود را به صورت یک روند فعال بیماری نشان دهد.
تبخال مغزی هم داریم؟
مهم‌ترین و کشنده‌ترین شکل بیماری هرپس، عفونت سیستم اعصاب مرکزی و محیطی است. به عبارتی این ویروس در مغز می‌تواند باعث آنسفالیت یا التهاب مغز شود. در ایالات متحده دیده شده که حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از عفونت‌های هرپسی خود را به صورت آنسفالیت مغز نشان می‌دهند. این عفونت از نظر سنی، دو مرحله‌ای است؛ به این ترتیب که اوج وقوع آن در پنج تا ۳۰سالگی است. بعد از آن هم بالای ۵۰ سالگی ممکن است فرد را گرفتار کند. عمده ویروسی که باعث این بیماری می‌شود HSVیک است.
علائم بالینی آن نیز با تب بالا و علائم نورولوژیک شروع شده و می‌تواند باعث تشنج، کاهش سطح هوشیاری و عدم هوشیاری شود. به محض اینکه پزشک به این بیماری شک کند باید بیمار را در بیمارستان بستری کرده و نسبت به گرفتن مایع نخاع اقدام کند. سپس باید مایع نخاع را برای بررسی از نظر ویروس هرپس‌سیمپلکس یک به آزمایشگاه بفرستد. اگر جواب آزمایش مثبت شد سریعا باید درمان ضدویروس که همان داروی آسیکلوویر است را به صورت تزریقی آغاز کند در غیر این صورت بیمار از دست می‌رود. اگر هم احیانا زنده بماند عوارض نورولوژیک خیلی زیادی برایش باقی می‌ماند و معلول می‌شود. لازم به ذکر است دوره درمان آنسفالیت مغزی در بیماری هرپس حدود دو تا سه هفته است.
دردسرهای تبخال روی لثه!
تبخال علاوه بر عفونت‌های ناحیه صورت یا دهان ممکن است در قالب التهاب لثه (جینجیو استوماتیت) خود را نشان دهد. در واقع شایع‌ترین تظاهر بالینی عفونت HSVیک در کودکان، التهاب لثه است. این کودکان عمدتا تحریک‌پذیر شده و دچار تب، ضعف و دردهای استخوانی می‌شوند و اصلا غذا نمی‌خورند. همچنین در معاینه مشخص می‌شود که غدد لنفاوی ناحیه گردن‌شان بزرگ شده است. لثه‌های آنها نیز فوق‌العاده پرخون می‌شوند و با کوچک‌ترین ضربه‌ای شروع به خونریزی می‌کنند.
این بیماری معمولا بین سه تا ۱۴ روز طول می‌کشد و ممکن است کام سخت و نرم، زبان و ناحیه صورت را هم گرفتار کند. از آنجایی که ضایعات دردناک هستند فرد ترجیح می‌دهد غذا نخورد و به همین دلیل بی‌اشتهایی مفرط پیدا می‌کند. مصرف آنتی‌بیوتیک نیز اصلا روی این بیماری تاثیرگذار نیست بلکه این عفونت ویروسی خود محدودشونده است، به عبارتی خود به خود بهبود پیدا می‌کند.
هر کسی تبخال چشم نمی‌گیرد
چشم یکی دیگر از مناطقی است که ممکن است دچار عفونت هرپس شود. در واقع شایع‌ترین علت کوری قرنیه در ایالات متحده عفونت هرپس‌سیمپلکس است. این ویروس روی قرنیه یک کراتیت (التهاب) ایجاد می‌کند و با شروع ناگهانی درد، تاری‌دید و التهاب ملتحمه خود را نشان می‌دهد. اگر چشم‌پزشک زیر لامپ مخصوص چشم بیمار را معاینه کند متوجه وجود یک ضایعه دندانه‌ای شکل روی قرنیه می‌شود که زخم دندانه‌ای نام دارد. در این صورت باید هرچه سریع‌تر نسبت به درمان ضدویروسی موضعی و تزریقی اقدام کرد. فقط باید به یاد داشت استفاده از کورتون در این بیماران ممنوع است چراکه می‌تواند باعث تشدید بیماری و حتی کوری شود.
۹۰ درصد از افراد تبخال می‌گیرند
عفونت با HSVیک شایع‌تر است و در سنین پایین‌تری نسبت به HSVدو رخ می‌دهد. بیش از ۹۰ درصد بالغان در دهه پنجم زندگی خود دارای آنتی‌بادی علیه HSVیک هستند. در جمعیت‌هایی هم که سطوح اقتصادی- اجتماعی پایینی دارند به‌خصوص در ایران و کشورهای خاورمیانه اکثر افراد قبل از دهه سوم زندگی‌شان عفونت HSVیک را گرفته‌اند اما برخلاف آن، عفونت‌های HSVدو تا زمان بلوغ در بدن انسان یافت نمی‌شوند. در واقع میزان شیوع ویروس HSVدو ارتباط مستقیم با فعالیت جنسی انسان دارد.
واکسن دارد یا ندارد؟
استفاده از محافظ در رابطه جنسی به‌خصوص کاندوم، انتقال عفونت هرپس را به نزدیک صفر می‌رساند با این حال ممکن است ویروس از طریق تماس پوستی نیز منتقل شود. واکسن‌های تجربی زیادی نیز برای این ویروس ساخته شده‌اند اما در حال حاضر واکسن مناسب و قطعی‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.
بهترین درمان برای تبخال!
برای تشخیص عفونت‌های هرپسی می‌توان از تست‌های آزمایشگاهی سرولوژی یا جداسازی ویروس یا روش‌های مولکولی استفاده کرد. برای درمان نیز معمولا از داروی ضدویروسی آسیکلوویر استفاده می‌شود.
در واقع برای درمان آنسفالیت هرپسی و هرپس نوزادی آسیکلوویر وریدی را انتخاب می‌کنیم اما در مورد عفونت‌های هرپسی لب یا دور دهان یا دستگاه تناسلی می‌توان از روش‌های درمان خوراکی یا موضعی مثل پماد آسیکلوویر و… استفاده کرد، به این صورت که ۴۰۰ میلی گرم قرص آسیکلوویر را سه‌بار در روز برای هفت تا ۱۰ روز تجویز می‌کنیم. علاوه بر آسیکلوویر، داروی جدید دیگری نیز به نام والاسیکلوویر وجود دارد که خوشبختانه اخیرا در ایران بومی‌سازی شده و تولید داخل دارد.
تبخال واگیردار است؟
عفونت هرپسی به صورت تبخال دور لب یا التهاب ناحیه لثه یا تبخال ناحیه تناسلی به‌شدت واگیردار است و از طریق تماس با ضایعات به‌راحتی بین افراد منتقل می‌شود. خیلی از افراد سوال می‌کنند که آیا با دست زدن به تبخال لب و سپس تماس دست با چشم ممکن است دچار تبخال چشم شویم یا خیر؟ در پاسخ باید گفت تبخال چشم بیشتر در کسانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن‌شان به هر دلیلی مختل شده است. پس شرط اصلی در گرفتاری چشم، کاهش سطح ایمنی است و صرفا با دست زدن به چشم این بیماری ایجاد نمی‌شود. همچنین بعضی‌ها این تفکر غلط را دارند که اگر شخص تا بعد از بلوغ تبخال نزده است پس دیگر هیچ‌وقت تبخال نخواهد زد؛ درصورتی که این تفکر اشتباه است و هر فردی ممکن است در هر مرحله‌ای از زندگی به این ویروس مبتلا شود.
اگر احساس گزگز لب دارید…
گاهی اوقات افراد شب‌ها خواب وحشتناک می‌بینند و ممکن است حتی صبح که بیدار می‌شوند یادشان برود چه خوابی دیده‌اند اما وقتی جلوی آینه می‌روند می‌بینند که گوشه لب‌شان تبخال زده است. البته الان ثابت شده است کسی که تبخال ناحیه دور لب می‌زند از یک یا دو روز قبل دچار حس گزگز و مور مور در محل تبخال می‌شود. در این صورت می‌توان حداکثر تا دو روز از قرص‌های آسیکلوویر یا والاسیکلوویر یک عدد صبح و یک عدد شب استفاده کرد. به این ترتیب قبل از بروز ضایعه تبخالی دور لب یا بینی می‌توان از آن پیشگیری کرد.
دکتر مسعود مردانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی:
تبخال ناحیه تناسلی چه علائمی دارد؟
یکی از مهم‌ترین عفونت‌های ویروسی هرپس، عفونت دستگاه تناسلی است. در اولین حمله تبخال به ناحیه تناسلی معمولا فرد دچار تب، سردرد، ضعف، دردهای استخوانی و عضلانی، ترشح از واژن، سوزش ادرار، خارش و حتی بزرگی غدد لنفاوی در ناحیه کشاله ران می‌شود. با این حال شایع‌ترین علامت آن ضایعات آب‌دار و درد شدید هنگام مقاربت است. عفونت در این ناحیه معمولا با هرپس‌سیمپلکس نوع دو ایجاد می‌شود اما در کمتر از ۲۰ درصد هم ممکن است با HSVیک اتفاق بیفتد. این عفونت در خانم‌ها به خصوص در دوره اول بسیار پر‌سر و صداست.
پس از ورود به بدن نیز در گانگلیون‌های خلفی ناحیه نخاع پنهان می‌شود و به صورت نهفته درمی‌آید. بعد از چند ماه تا چند سال هم ممکن است دوباره به دنبال استرس یا فشار روحی، قاعدگی، پایین آمدن سطح ایمنی بدن، HIV مثبت شدن، ابتلا به بیماری لنفوم، سرطان‌ها، رادیوتراپی، مصرف زیاد و نابجای کورتون و. . . عود کند.
این بیماری عود شونده است
در مورد تبخال تناسلی ثابت شده که شدت هر عود از عود قبلی کمتر است؛ یعنی یک ایمنی نسبی در فرد ایجاد می‌شود. بعضی مواقع اگر تعداد دفعات عود بیماری بیش از پنج یا شش بار در سال باشد می‌توان فرد را برای مدت طولانی شش ماه تا یک سال روی درمان پیشگیری ضدویروسی گذاشت.
دکتر ژانت سروش، متخصص بیماری‌های عفونی و تب‌دار:
بار اول از همه سخت‌تر است!
تبخال تناسلی شایع‌ترین بیماری تناسلی زخمی در جهان است که در اکثر موارد از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود؛ اگرچه به‌ندرت ممکن است راه‌های انتقال غیر تناسلی هم داشته باشد. برای مثال به ندرت اگر شخصی منطقه دیگری از بدنش آلوده باشد می‌تواند آن را به منطقه تناسلی منتقل کند. فردی که اولین‌بار مبتلا به ویروس می‌شود وارد یک دوره کمون دو تا سه هفته‌ای می‌شود. این دوره در بعضی‌ها کوتاه‌تر و در بعضی دیگر طولانی‌تر است.
در بار اول ابتلا به ویروس، علائم خیلی حاد و شدید است. به این صورت که معمولا در ناحیه تماس و منطقه بیرونی تناسلی، ضایعات جوش‌دار ایجاد می‌شود. این جوش‌ها گاهی اوقات به صورت تاول‌های آب‌دار خیلی کوچک هستند که ممکن است در همان چند ساعت یا روزهای اول بترکند و به صورت زخم باقی بمانند.
بعضی‌ها هیچ علامتی ندارند!
یکی از مشکلات تبخال تناسلی این است که فرد ممکن است با عود مکرر تبخال، دیگر علامتی نشان ندهد یا علائم آنقدر خفیف باشد که متوجه آن نشود. ممکن است فقط یک جوش کوچک با درد خیلی خفیف ایجاد شود یا اصلا بدون التهاب و خارش باشد و حتی دیده نشود اما در عین حال بیمار می‌تواند ویروس را به دیگران انتقال دهد.
پس افرادی که سابقه تبخال دارند ممکن است در هر دوره‌ای از زندگی‌شان پخش ویروس داشته باشند و این پخش باعث می‌شود دوباره با تماس بتوانند آن را به فرد دیگر منتقل کنند؛ هرچند که ممکن است ظاهر ناحیه تناسلی هیچ ضایعه‌ای را نشان ندهد بنابراین برای جلوگیری از ابتلا باید از تماس پوست با پوست هم جلوگیری کرد؛ یعنی استفاده از کاندوم و مانند آن باید از ابتدای تماس جنسی صورت گیرد.
خیلی ممنون.من که تا حالا نمیدونستم این مطلبو.