ایده گفتگوی تمدن ها برای اولین بار از سوی سید محمدرضا خاتمی، رئیس جمهور سابق کشورمان مطرح شد که از سوی جوامع داخلی و خارجی خصوصاً سارمان ملل متحد مورد استقبال قرار گرفت تا آنجا که دیبر کل سازمان ملل سال ۲۰۰۱ را سال گفتگوی تمدن ها نامگذاری کرد. ۳۰ شهریور ماه هر سال نیز در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به نام روز گفتگوی تمدن ها نامگذاری شد. روز گفتگو یا سال گفتگوی تمدن‌ها زمینه‌ای برای تسری دادن گفتگو و گفتگوی تمدن‌ها به عرصه‌های دیگر است.

جهانیان این سخن را دوایی برای درد خشونت که در آن غوطه می خورند، یافتند و به گرمی آن را در آغوش کشیدند. دهها و یا شاید صدها نشست و همایش، کارگاههای آموزشی، هم اندیشی و… در سطح بین المللی و نیز طرح آن در مقر سازمان ملل همه نشانه عمق نیاز مردمان و دولتهایشان به «گفتگو»ست. خاتمی بارها تاکید کرد است که مشکل جهانیان سوء تفاهم هایی است که به خاطر آنها آتش جنگ و خونریزی روشن می شود.

امروزه که فرهنگ‌ها تأثیر گذارتر از موضع مستقیم سیاست هستند، مشترکاتی در حوزه‌های فرهنگی می‌توان یافت که بر حوزه‌های سیاسی مقدم بوده و از رخداد بسیاری از آنها جلوگیری می کند. حاملان این مقوله عالمان ادیان، اندیشمندان، هنرمندان، محققان، نهادهای مدنی و فرهنگی و علمی هستند که با درایت کامل می توانند زمینه ساز و تغذیه کننده بسیاری از نیازهای فکری و روانی بشر امروز گردند. فرصتی برای کمک به بشر به منظور امنیت و صلح در زندگی او خواهد بود تا ارتباط میان ملتها و امتها و احترام متقابل با شناخت یکدیگر صورت گیرد.

به علاوه، طرح گفتگوی تمدنها فرصتی بزرگ برای سیاست خارجی ما در جهت ارائه ی چهره ای صلح طلب از جمهوری اسلامی ایران و جهان اسلام بود که در دولت قبلی از آن استفاده شد و موقعیتی استثنایی را برای ما فراهم آورد که حتی دشمنان سرسخت ما را هم تحت تاثیر قرار داد و به احترام واداشت. اما آیا هم اکنون به این نظریه و فرصت استثنایی  توجهی می شود؟ نه فقط پاسخ منفی است که متاسفانه باید گفت عکس این قضیه در حال پیاده سازی است. هم در ایران و هم در برخی دولتهای جهان و اول از همه خود آمریکا، ستیزه و تقابل تمدنها تشویق می شود!

در این میان این حلقه های واسط بین جوامع هستند که باید فرهنگ گفتگو و گفتگوی تمدنها را بطور واقعی در ملتها  ایجاد کرده و در تحکیم روابط آنها بکوشند.

متن کامل سخنان خاتمی دراجلاس یونسکو

 

متن سخنان خاتمی دراجلاس یونسکو که علاوه بر روسای جمهوری ایران و الجزایر، بیش از ‪ ۳۰۰تن از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی جهان در آن شرکت دارند ، به شرح ذیل است.

بسم ا… الرحمن الرحیم

جناب آقای رییس جمهوری بوتفلیقه

جناب آقای مدیرکل

ریاست محترم کنفرانس عمومی

ریاست محترم شورای اجرایی

میهمانان وعالیجنابان عزیز

خانم‌ها و آقایان

بسیار خوشحالم که در آخرین سفرم در دوران ‪ ۸ساله ریاست جمهوری اسلامی ایران میهمان خانه آموزش ،علوم و فرهنگ و برج مراقبت فکری و نظری ملل متحد هستم .خانه که قانون اساسی آن این طور آغاز می‌شود.

چون جنگ‌ها در اندیشه آغاز می‌شوند ، سنگرهای دفاع از صلح را در اندیشه‌ها باید ساخت … در طول تاریخ، جهل ما به شیوه‌های زندگی یکدیگر علت مشترک ظن و بی‌اعتمادی میان مردمانی بوده است که تفاوت‌های آنان اغلب به جنگ انجامیده است. صلحی که صرفا بر ترتیبات سیاسی و اقتصادی میان دولت‌ها بنا شده باشد، صلحی نخواهد بود که حمایت یکپارچه مردم جهان را با خودداشته باشد و بنابراین، بنای صلح، اگر نخواهد فرو بریزد، می‌باید بر همبستگی اخلاقی و فکری بشر استوار باشد.

هدف پیشنهاد من به جامعه بین‌المللی برای پیشبرد و ارتقاء گفت و گوی میان تمدنها نیز چیزی جز همین اهداف نیست، و فلسفه انتخاب این سازمان برای آخرین حضور خارجی ام نیز از همین تجانس در هدف مایه می‌گیرد. پیش از ورود به بحث می‌خواهم ، از آقای مدیرکل یونسکو که این فرصت را برای من فراهم آورده‌اند ، تشکر کنم .

یونسکو که در مجموعه خانواده ملل متحد نهاد پیشتاز برای پیشبرد گفت و گوی تمدنهااست ، در چند سال اخیر کنفرانس‌های مهم و متعددی را با حمایت کشورهای عضو خود در نقاط مختلف جهان برگزار یا حمایت کرده است .

دو موضوع مهم دیگر که در دستور کار سالهای اخیر یونسکو قرار داشته است نیز ارتباط مفهومی عمیقی با گفت و گوی تمدنها دارد . یکی تدوین و تصویب کنوانسیون میراث معنوی در سال ‪ ۲۰۰۳و دیگر تصویب بیانیه جهانی تنوع فرهنگی در سال ‪ ۲۰۰۱و خوشحالم که هم اکنون تدوین پیش نویس کنوانسیونی براساس آن بیانیه مراحل آخر خود را در یونسکو می‌گذراند.

توجه خاص کشورهای زیادی از اعضای یونسکو و رهبران آنها ، بخصوص شخص رییس جمهور شیراک به این موضوع بسیار دلگرم‌کننده است . نطق عمیق ایشان در روز افتتاح سی و یکمین کنفرانس عمومی یونسکو در اکتبر ‪ ۲۰۰۱از اسناد فراموش نشدنی در این سازمان است . الجزایر تحت رهبری رییس جمهور بوتفلیقه اولین امضاء‌کننده کنوانسیون میراث معنوی است . این دومین حضور ایشان به همراه من در اجلاسی است که یونسکو در باب گفت و گوی تمدنها برگزار می‌کند که اولین آن در سپتامبر ‪ ۲۰۰۰با حضور ‪ ۱۱رییس کشور دیگر در مقر سازمان ملل در نیویورک ترتیب یافت .

همچنین توجه جدی تر به موضوع اخلاق در علوم و اخلاق زیستی در یونسکو، نشاندهنده این است که جامعه جهانی در آغاز قرن بیست و یکم خلاء اهتمام به موضوعات مهمی را که سالها به اندازه کافی مورد توجه نبوده دریافته است .

آقای مدیرکل اقدام شما به شمول گفتگوی تمدنها در همه شاخه‌های یونسکو و برنامه ریزیهای استراتژیک این سازمان نشان‌دهنده توجه به این واقعیت است که گفت و گوی تمدنها از ملزومات همه این موضوعات مهم مطرح در سازمان شماست.

خانم‌ها و آقایان

تقارن زمانی سال ‪ ، ۲۰۰۱سال جهانی گفت و گوی تمدنها ، با فاجعه یازدهم سپتامبر و پیامدهای سیاسی و دیگر تبعات ناشی از آن در جهان ما از یک طرف و توجه مراکز مهم تحقیقاتی و دانشگاهی و همچنین مراکز متعدد بین المللی و سیاسی به مساله گفت و گوی تمدنها از طرف دیگر به ما هشدار می دهد که مساله گفت و گو تمدنها علاوه بر جنبه‌های نظری و علمی و فلسفی به مثابه یکی از مسایل مبتلا به در سیاست و اقتصاد نیز می‌باید مورد توجه قرار گیرد.

بگذارید همین جا و با تکیه به اهداف قانون اساسی یونسکو اعلام کنم که تصمیم دارم وقت و توان خود را پس از پایان دوره ریاست جمهوری ام به این موضوع مهم مصروف دارم . از هم اکنون طرح تاسیس یک سازمان غیردولتی که گستره آن شخصیت‌ها ، متفکران ، مصلحان و نهادهای ذیربط بین‌المللی را به همکاری دعوت کند در ذهن دارم . برای این منظور نیازمند آنم که از نظریات و پیشنهادات شما حاضران در این جلسه مهم و جلسات دیگری که تا آنجا که وقت اجازه دهد در این سفر خواهم داشت، استفاده کنم. در این میان توجه به آسیب شناسی ” فرهنگ گفتگو ” یکی از اولین ضرورت هاست.