اگر تصمیم دارید مهندس شوید ، حتما مهندسی صنایع را انتخاب کنید . در میان تمام شاخه های مهندسی ، مهندسی صنایع بالاترین مقام را کسب کرده و تبدیل به یک آرزوی شغلی شده است . در آخرین نظر سنجی انجام گرفته ، ۲۵۰ شغل بر اساس بیش از ۱۲ فاکــتور اساسی رده بندی شده اند . عواملی چون درآمد و منافع کاری ، امنیت شغلی دراز مدت ، فشار کاری و وجهه اجتماعی ، در این میان مهندسی صنایع در رده سی و پنجم و به عنوان بهترین گرایش مهندسی انتخاب شده است و مهندسی عمران با کسب رده هفتادم ، پایین تر ین امتیاز را نسبت به سایر رشته های مهندسی به دست آورده است .

مهندسی فیزیک هسته ای رتبه سی و ششم ، مکانیک رتبه چهل و پنجم ، هوا فضا رتبه پنجاه و دوم ، برق رتبه پنجاه و چهارم و پتروشیمی رتبه شصت و ششم را کسب کرده اند. شایان ذکر است که مدیریت صفحات وب ( مهندسی اینترنت ) ، رتبه اول را در میان این ۲۵۰ شغل به دست آورده است . ( به نقل از IEE SOLUTIONS – MAY 1999 ) معرفی رشته مهندسی صنایع با پیشرفت سریع علوم و پیچیدگی روز افزون آن بالطبع سیستم های تولیدی و خدماتی نیز گسترش یافته است در نتیجه این پیشرفت اداره صحیح و مناسب اینگونه واحدها به صورت سیستماتیک مستلزم بکارگیری تکنیک های علمی و پیشرفته می باشد . حجم تولید و گستردگی خدمات آن چنان است که رشته های مهندسی سنتی از قبیل شیمی ، راه و ساختمان ، برق ، مکانیک و غیره پاسخگوی کلیه مسائل این سیستم ها نمی باشند چرا که هر کدام از این رشته ها ویژگی خاصی را شامل می شوند که معمولا اسامی آنها مبین ماهیت آنهاست اما مشکل عمده ای که وجود دارد ارتباط میان این رشته ها و تعیین جایگاه دقیق و درست آنها در کنار هم در صنعت است که از همین جا نیاز به یک ارتباط دهنده احساس می شود که برای جبران چنین کمبودی در قرن بیستم و به ویژه در چند دهه اخیر از پیوند رشـــته های علوم ، مدیریت ، اقتــصاد و رشته های مهندسی ، رشته جدیدی به نــام ” مهندسی صنایع ” ( Industrial engineering ) به وجود آمده است که وظیفه یک ارتباط دهنده بین رشته های مختلف را به عهده دارد . بنابراین در این رشته درسهایی از تمام رشته های مذکور وجود دارد تا یک مهندس صنایع برای پیوند بهتر رشته های مختلف با آنها آشنا باشد.

طراحی ، بهبود ، استقرار و اداره سیستم هایی که در آن انسان ، ماشین و مواد به طریقی موثر و مناسب به هم مرتبط شده اند را می توان از عمده وظایف مهندسان صنایع دانست . مهندسانی که از طریق کسب مهارت و اطلاعات فنی خاص می توانند مشکلات و دردهای یک کارخانه را شناسایی کنند و در حد توان خود در رفع آن بکوشند و در صورت لزوم از متخصصین برای حل مشکل کمک بگیرند . بـنابراین از آنجا که مهندسین صــــنایع سـعی می نمایند که یک سیستم را با دید کلی مورد بررسی قرار دهند لیکن به واسطه وسعت عمل و پیچیدگی روابط در بین اجزاء سیستم ها امکان اینکه بتوانند آنها را به سادگی تجزیه و تحلیل نمایند دشوار می باشد و به این دلیل است که از روشهای تحقیق در عملیات و کامپیوتر به عنوان ابزار کار استفاده می نمایند تا ضمن به کار گیری روشهای علمی به خصوص ریاضی ، برای حل مسائل مدیریت ، با سرعت و دقت زیادی عمل نمایند و گاهی با توجه به وسعت فعالیتهای سازمان بعضی از دروس تخصصی رشته مهندسی صنایع یک شغل محسوب می شوند و یک مهندس صنایع ممکن است در یک کارخانه تنها از یک یا دو درس خود بهره بگیرد .

مسـائلی از قبیل کنترل و هماهنگی فعالیتها ، برنامه ریزی تولید ، کنترل کیفیت ،سیستم های نگهداری و تعمیرات ( نت ) ،استفاده موثر از ماشین آلات و تجهیزات و امکانات اعم از انسانی و غیر انسانی ، کنترل انبــار و موجودیها ، بالا بردن کارایی و افزایش بهره وری سیستمها و …که به تنهایی برای یک سازمان بزرگ یک مهندس صنایع می طلبد .

به این ترتیب مهندس صنایع ابزار بسیار موثری برای پیشبرد هدفهای هر سازمانی است . مهندس صنایع نه تنها می تواند در واحدهای صنعتی و تولیدی فعالیت داشته باشد بلکه قادر است در واحدهای خدماتی نظیر نهادهای برنامه ریزی، بانکها ، شرکت های بیمه ، بیمارستانها و دوایر دولتی و غیره نیز به طور موثر خدمت نماید .

ولی متاسفانه در کشور ما هنوز سازمانهایی هستند که با این رشته و قابلیت و کارایی های آن، آشنایی لازم و کافی را ندارند و حتی سازمانهایی که از وجود مهندسی صنایع بهره می گیرند بسیار عجول هستند و انتظار دارند مشکل کارخانه آنها به سرعت حل شود بدون اینکه به طور کامل به توصیه های مهندس صنایع گوش فرا داده و حتی مدت زمان لازم برای حل مشکل کارخانه را نامناسب و طولانی می دانند و در پایان باید به این نکته توجه کرد که یک مهندس صنایع بیش از آنکه سخت افزاری باشد ، نرم افزاری است و به همین جهت برای رسیدن به نتیجه ، زمان بیشتر و پیاده کردن توصیه های او لازم است در غیر این صورت کارایی مهندس صنایع پایین آمده و بهبود یک شرکت و آینده آن لطمه های شدیدی خواهد دید .

به امید روزی که در هر سازمان و شرکتی حداقل یک مهندس صنایع فعال حضور داشته باشد .

معرفی گرایشهای مهندسی صنایع

تولید صنعتی :

عبارتست از فن به کار گیری مهارتهای تکنیکی اقتصادی و استفاده موثر و نظام یافته از نیروی انسانی ، زمان ، ماشین آلات و تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت مطلوب . که این دوره به منظور تربیت کارشناسانی تدوین شده است که بتوانند به تجزیه و تحلیل و حل مسائل برنامه ریزی و کنترل تولید ، افزایش کارایی تولید و طرح ریزی واحدهای تولیدی بپردازند .

دانشجویان این رشته بعد از فارغ التحصیل شدن از توانایی های زیر بهره مند خواهند شد :

· بررسی مسائل تولید به صورت نظام یافته و ارائه راه حل مناسب

· تامین مواد اولیه و نیمه ساخته مورد نیاز با قیمت اقتصادی و کیفیت مطلوب

· بهره گیری از فضا ، ماشین آلات ، تجهیزات ، نیروی انسانی و زمان

· برنامه ریزی صحیح تولید با توجه به تقاضای بازار ، امکانات تولیدی ، هزینه و زمان

· کنترل آماری کیفیت محصولات حین ساخت و پس از آن

· افزایش کارایی تولید و پایین آوردن قیمت تمام شده محصول

فارغ التحصیلان این رشته در بخشهای مهندسی تولید ، مهندسی صنایع ، برنامه ریزی و کنترل تولید ، طرح و توسعه کارخانجات و موسسات تولیدی و نیز واحدهای ستاد طرح و برنــامه و بهره برداری در وزارتخانه مربوط ( وزارت صنایع ) می توانند به کار بپردازند .

گسترش سریع این گرایش و کارایی بسیار بالای آن بازار کار بسیار خوبی را برای آن فراهم کرده است و فارغ التحصیلان آن نسبتا به سایرین از امتیازات بیشتری برخوردارند .

تکنولوژی صنعتی :

بیانگر تکنولوژی و روشهای ساخت قطعات صنعتی و شناسایی خطوط گوناگون تولیدی و مهارت در بهره گیری موثر از اجزای متشکله یک واحد تولیدی ( انسان ، ابزار ، ماشین آلات ، ساختمان و تاسیسات ) به منظور حصول حداکثر کیفیت در کسب محصولات است .

تربیت کارشناسان آگاه به مسائل تکنولوژی ساخت قطعات صنعتی در راه اندازی واحدهای تولیدی از جمله اهداف این گرایش است .

برنامه ریزی و تحلیل سیستمها :

به منظور تربیت کارشناسانی است که بتوانند با بهره گیری از روشهای جدید و سیستماتیک و مدلهای ریاضی ، مسائل تصمیم گیری در سطح واحدهای صنعتی بزرگ را تجزیه و تحلیل کنند و بیشترین رهنمود را در استفاده از منابع موجود و عملکرد اجزاء متشکل سیستم ارائه دهند .

مشاغلی که فارغ التحصیلان این دوره می توانند احراز کنند عبارتند از :

واحد طرح و برنامه ریزی موسسات تولیدی ، وزارتخانهها و موسسات دولتی و خدماتی و برنامه ریزی .

ایمنی صنعتی :

به منظور تربیت کارشناسانی است که بتوانند احساس امنیت از لحاظ روانی و جسمی برای نیروی انسانی که مهمترین عامل برای اهداف بلند مدت مدیریت هستند را پیاده کنند . قابلیتهای تخصصی که فارغ التحصیلان در این گرایش پیدا می کنند عبارتند از :

ارگونومی و کاربرد آن در صنعت و طراحی وسائل ، ایجاد محیط استاندارد مورد نیاز برای نیروی انسانی با ایجاد شرایط مطلوب از لحاظ روشنایی ، تهویه ، دما ، اصولت و … ، جلوگیری از آتش سوزی و مبارزه با حریق ، پوشش وسائل و ادوات الکتریکی ، بهداشت آب آشامیدنی ، ایجاد وسائل ایمنی و محافظت فردی ، کمکهای اولیه ، ایجاد امکانات رفاهی و امکانات زیست محیطی و غیره .

آشنایی با قابلیتهای کاری مهندسی صنایع :

از آنجاییکه یک مهندس صنایع از همه چیز در حد آشنایی و شناخت آگاهی دارد و با اغلب بخشهای یک کارخانه آشنا است ، شرح دادن قابلیتهای کاری او به طور کامل از صبر و حوصله این نوشته خارج است و احتیاج به کتابهای مجزا دارد .

ولی برای آشنایی علاقمندان شرح بسیار مختصری درباره مهمترین قابلیتهای کارایی مهندسی صنایع در یک سازمان آورده می شود .

لازم به توضیح است هر کدام از موارد ذکر شده می تواند در مراحل طـراحی ، پیاده کردن ، استقرار و اداره آنها توسط مهندس صنایع صورت می گیرد .

سیستم های برنامه ریزی و کنترل تولید :

امر برنامه ریزی و کنترل تولید در واقع به منزله سلسله اعصاب در یک کارخانه عمل می کند و یکی از بخشهای مهم سیستم تولید می باشد . اکثر کالاها از اجزا و قطعات مختلف تشکیل شده اند و اجزاء و قطعات نیز به نوبه خود طی عملیات و مراحل مختلف و اصولی در یک واحد تولیدی ساخته میشوند که وظیفه بخش برنامه ریزی و کنترل تولید این است که تعیین کند چه نوع مواد ، اجزاء و قطعات به چه میزان و چه وقت در کارخانه ( طبق سفارشات دریافتی از مشتریان یا پیش بینی فروش ) ساخته شود و در عین حال تعیین کند کارخانه چه کالاهایی ( حاصل از مونتاژ قطعات ) در چه زمان و با چه اجزاء و قطعاتی بسازد تا در نهایت کالای تکمیل شده و قابل استفاده برای عرضه به مصرف کنندگان آماده شود . به طور کلی سیستم برنامه ریزی و کنترل تولید نیروی انسانی ، ماشین آلات ، مواد و تسهیلات را در یک سازمان تولیدی با یک بازده مناسب و مطلوب به منظور تهیه محصولات مرغوب برای عرضه به اجتماع با یکدیگر ترکیب و هماهنگ می کند .

سیستم های کنترل انبار و موجودی :

یکی از مسائل مهم برای مدیران در سازمانهای صنعتی و بازرگانی پیش بینی میزان خریدها با توجه به امکانات سازمان و شرایط بازار است . خرید و ایجاد موجودی کالاها از یک سو باعث راکد ماندن سرمایه و حبس شدن امکانات مادی میشود که اگر سرمایه آزاد می بود می توانست برای بهبود و توسعه در امور دیگر سازمان با سوددهی بیشتری به کار رود .

در عین حال موجب می شود هزینه های انبار داری و نگهداری فزونی گیرد و احتمالا باعث فساد و از بین رفتن کالاهای انبار شود ، یا ارزش آنها به خاطر پیشرفت تکنولوژی و کهنه شدن از نظر مصرف کاهش یابد . از سوی دیگر کم بودن موجودی مواد و لوازم مورد نیاز برای تولید و فروش کالاها باعث اختلاف و وقفه در کارها و بیکار ماندن کارگر و ماشین و امکانات سازمانی می شود که خود ممکن است نارضایتی مصرف کنندگان و مشتریان و سفارش دهندگان را در پی داشته باشد ، که از طریق به کار گیری فنون و روشهای جدید با تعیین میزان مقرون به صرفه بودن هر بار خرید ، ضمن کاهش هزینهها میزان سود سازمان را می توان افزایش داد .

سیستم های نگهداری و تعمیرات ( نت ) :

یکی از مسائل در مدیریت تولید و عملیات مسئله نگهداری و تعمیرات است . به طور کلی هدف از نگهداری و تعمیرات در یک سازمان صنعتی آن است که از ماشین آلات به بهترین وجه محافظت شود و از قطع و اختلال جریان تولید به علت از کار افتادن یا خوب کار نکردن ماشینها جلوگیری به عمل آید و از آنجایی که با تنظیم یک برنامه صحیح نگهداری و تعمیرات برای ماشین آلات و تجهیزات کارخانه ، از طرفی از خرابی های غیر مترقبه آنها پیشگیری و از اتلاف وقت و هزینه های گزاف تعمیراتی جلوگیری میشود ، از طرف دیگر عمر مفید و موثر ماشینها زیاد میشود و در نتیجه از نظر کمی و کیفی بازدهی و سودآوری سازمان افزایش پیدا می کند .

سیستم های کنترل کیفیت :

مطالعه و بررسی مجدد و اصلاح طرح محصول و یا مشخصات ارائه شده از طرف طراح برای اجرای طرح از مواردی است که اکثر اوقات می تواند به صرفه جویی فراوانی در هزینهها منجر گردد .

از بازرسی مواد اولیه که فواید زیادی نظیر جلوگیری از خرید مواد اولیه و قطعات نامناسب داشته و حتی از هدر رفتن کار اضافی بر روی این مواد و قطعات جلوگیری می نماید تا کنترل در حین تولید که سبب می گردد در صورتیکه محصولات نیم ساخته تولید شده اگر واجد شرایط نباشد از ادامه کار بر روی آنها ممانعت به عمل آید و در نهایت با کنترل محصول ساخته شده که می تواند از رسیدن کالای معیوب به دست مصرف کننده و بی اعتبار شدن نام کارخانه ، جلوگیری نماید در یک سیستم کنترل کیفیت توسط یک مهندس صنایع پیاده و اداره می گردد .

سیستمهای اطلاعات مدیریت :

به طور کلی هماهنگی و همکاری در یک سازمان تنها از طریق توزیع و مبادله اطلاعات بین افراد و واحدهای سازمان و بین سازمان و محیط خارج آن میسر می باشد .

اجزای سازمان از طریق ارتباطات به یکدیگر متصل می شوند و در واقع انتقال و مبادله اطلاعات فرآیندی است که می تواند مراکز تصمیم گیری را در یک سازمان به صورت موزون و هماهنگ به یکدیگر متصل کند . اگر یک کارخانه را در نظر بگیرید مشاهده می کنید که از بخشهای مختلفی نظیر تدارکات ، انبار ، حسابداری ، تولید ، تعمیرات ، بازاریابی و … تشکیل شده است که مدیریت برای اطلاع یافتن از فعالیت این بخشها احتیاج به یک سیستم اطلاعاتی وسیع دارد که هر چه ابعاد کار وسیع تر شود اهمیت سیستم های اطلاعاتی نیز بیشتر می شود و این سیستم ها می توانند به صورت دستی یا کامپیوتری توسط یک مهندس صنایع طراحی و اداره شوند .

سیستم های فیزیکی :

به طور کلی تعیین محل استقرار بخشهای تولیدی ، انبارهای دائم و موقت ، چگونگی استقرار ماشین آلات و تجهیزات ، ایجاد راهروها ، قفسه های انبار و سایر تسهیلات ، طرح سیستم حمل و نقل مواد و محصولات در کل کارخانه و در هر یک از بخشها ، طراحی بخشهای تولیدی و بالانس خط تولید و مونتاژ و … به طوریکه طرح ارائه شده یکی از بهترین طرحهای ممکن باشد و مشکلات و موانع امور جاری تولید و توسعه آتی کارخانه را به حداقل ممکن برساند ، در سیستم های فیزیکی توسط مهندس صــــنایع طراحی و پیاده می گردد .

علاوه بر کارایی مهندس صنایع در هر یک از سیستم های فوق الذکر ، مهندس صـــنایع می تواند در امور کنترل پروژه ، بازاریابی ، طراحی و ایجاد صنایع کوچک ، حل کردن مشکلات سازمان با تکنیک های تحقیق در عملیات و کارایی بالا در پستهای مدیریتی و غیره نقش موثر داشته باشد .