دوست عزیز رهگذر جهت تکمیل اطلاعاتتان :

آیه جمعه، دستور وحیانی و الهی جهت تنظیم معیشت و معنویت و بیان وضعیت زندگی مؤمنانه است. هم از نماز سخن به میان می‌آید و هم از طلب روزی سخن گفته می‌شود، از بیع و شراء و فعالیت‌های دنیائی در کنار ارتباط با خدا حرف میزند، هم از فرد سخن به میان می‌آید و هم از جمع، آئین‌نامه زندگی فردی و اجتماعی است، «یا أیّها الّذین آمنوا إذا نودی للصّلوه من یوم الجمعه فاسعواإلی ذکر اللّه و ذرو البیع ذلکم خیر لکم إن کنتم تعلمون» «فإذا قضیت الصّلوه فانتشر وا فی الأرض و ابتغوا من فضل اللّه و اذکروا اللّه کثیرا لعلّکم تفلحون» [۲]«و إذار رأو اتجاره او لهوا انفضّوا إلیها و ترکوک قائما قل ما عند اللّه خیر من اللّهو و من التّجاره و اللّه خیر الرّازقین» [۳]بنابراین احکام بسیاری از آیه جمعه دریافت می‌شود، جز اینکه بعضی از حکم‌ها از نص آیه دریافت می‌شود، و بعض دیگر از ظاهر آیه، و بعض دیگر از بیانات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و أئمه سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین که به عنوان تفسیر آیه فرموده‌اند دریافت می‌شود.

ظاهرا شبهه‌ای در دلالت آیه بر وجوب نماز جمعه نیست، زیرا اوّلا أمر به «سعی» در رفتن به نماز جمعه شده است، و امر کردن به چیزی دلیل بر واجب بودن آن چیز می‌باشدثانیا امر به انجام ندادن خرید و فروش در هنگام بلند شدن اذان نماز جمعه داده شد، در حالی که خرید و فروش فی‌نفسه عملی مباح می‌باشد و مباح بودن آن مقیّد به زمان یا مکان خاص نیست، بنابراین ممنوع شدن خرید و فروش زمان بلند شدن بانگ اذان نماز جمعه، دلیل بر واجب بودن نماز جمعه است،همچنین توبیخ شدن اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بابت پراکنده شدن در هنگام سخنرانی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، نیز دلیل بر واجب بودن نماز جمعه است، زیرا برای عمل غیر واجب، توبیخ کردن قبیح است.
اگر چه نسبت به نفس وجوب نماز جمعه، شبهه‌ای وجود ندارد، امّا نسبت به کیفیت وجوب، شبهه و ابهام وجود دارد، که آیا واجب مطلق است یا واجب مشروط ؟
فاضل مقداد ادّعا کردند که علماء اتفاق دارند که نماز جمعه واجب مطلق نیست، بلکه وجوبش مشروط است جز این‌که نسبت به شرطهائی که قید وجوب می‌باشد، اختلاف است،
در آیه جمعه فرمودند: «هر گاه بانگ اذان، برای نماز جمعه در روز جمعه بلند شد، به سوی ذکر خدا بروید»، که رفتن به نماز جمعه را مشروط به بلند شدن بانگ اذان فرمودند، بنابراین نسبت به دلالت آیه مذکور این پرسش مطرح است که آیا نماز جمعه واجب است، و برای اقامه آن، لازم است بانگ اذان سر داد و به مردم اعلام کرد؟ یا این‌که در صورت بلند شدن بانگ اذان، اقامه نماز جمعه واجب می‌شود؟

← نظر ابو عبد الله قرطبی
ابو عبد الله قرطبی گفته‌اند:
قوله تعالی: «اذا نودی للصّلاه من یوم الجمعه فاسعوا الی ذکر اللّه»
اجمالا قرطبی گفته‌اند:جمله مذکور از آیه، دلیل است بر این‌که نماز جمعه جز با نداء واجب نیست.
و جمله ایشان ظهور دارد در این‌که بلند شدن بانگ اذان، شرط واجب شدن نماز جمعه است، اگر بانگ اذان بلند نشود، نماز واجب نیست، بنابراین وجوب نماز جمعه، معلّق بر به گوش رسیدن اذان است.

← نظر مولا احمد اردبیلی
مولا احمد اردبیلی نیز گفته‌اند:
«ثمّ اعلم أنّ الّذی استفید من الآیه الشریفه، هو وجوب صلاه الجمعه علی کلّ مؤمن بعد النداء یوم الجمعه مطلقا و تحریم البیع حینئذ ثمّ اباحته بعدها».
یعنی: چیزی که از آیه شریفه استفاده گردیده عبارت است از وجوب نماز جمعه که بعد از بلند شدن بانگ اذان در روز جمعه بر هر مؤمنی به صورت مطلق واجب است و خرید و فروش نیز در آن هنگام حرام است، بعد از بجا آوردن نماز، خرید و فروش مباح می‌باشد.
ظاهر عبارت مذکور نیز این است وجوب نماز جمعه معلّق به نداء است، همچنانکه‌ حرمت خرید و فروش نیز معلّق به نداء نماز جمعه است که اگر نداء نماز برنخاست، حرام نخواهد بود.
آنچه که پذیرفتن این نظر را مشکل می‌کند، حکم خود نداء است، زیرا نداء و نداء که در لغت به معنای «آواز دادن» و «بانگ دادن» است بر اذان که در لغت به معنای «آگاهانیدن» و «آگاهی دادن» و «خبر کردن» است اطلاق شده، که فراخواندن به نماز می‌باشد و حکم تبعی دارد، اگر نماز واجب نباشد، نداء نیز واجب نخواهد بود، نه این‌که نماز حکم تبعی داشته باشد و به تبع نداء واجب بشود.

نظر صاحب جواهر این است که اگر برای فردی شرایط بجا آوردن نماز جمعه فراهم گردید، بجا آوردن نماز بر او واجب است، و نرسیدن نداء نماز به او، عذر شرعی، بر عدم انجام نماز نخواهد بود، و معلّق بودن أمر « سعی به نماز» موجب نفی شدن وجوب، نمی‌شود.
مام محمد باقر می فرماید :

« تَجِبُ الجُمعَهَ عَلَی مَن کَانَ مِنهَا عَلَی فَرسَخَینِ إذَا کَانَ الاِمَامُ عَادِلاً »

نماز جمعه بر کسانی که در محدوده دو فرسخی هستند واجب است به شرطی که امام جمعه عادل باشد . فقه امامیه

مطالعه نماز جمعه از زاویه اقتضائات حکومتی، از نوعی واکنش منفی در میان فقهای شیعی حکایت دارد که بر آرای مختلف آنان درباره حکم دوره پس از حضور امام معصوم سایه افکنده است. برخی به تعطیل آن حکم یعنی قائل به حرمت شده ­اند و برخی تعطیل را جایز دانسته ­اند و قائل به تخییر شده­ اند و گروهی هم بدون نظر گرفتن وضع حکومتی و بدون نظر گرفتن عصر حضور امام، آن را در هر وضعیتی لازم شمرده­اند. شاید علتش این باشد که فقهای شیعی به دلیل آنکه طی قرون متمادی با قبض مواجه بوده و با دولتهای غیرمشروع چالش داشته ­اند، در احکام حکومتی فقه، از قبیل نماز جمعه و مانند آن به دیدگاه روشنی نرسیده اند و محدودیتهای دوره قبض، آنان را از طراحی برای دوره بسط ید باز داشته است. لذا مهم ترین عاملی که موجب اختلاف آرای فقها شد، ابهام در موضوع اساسی نقش ولایت در حکم نماز جمعه است، با وجود اینکه وجوب تعیینی آن در عصر حضور امام معصوم و بسط ید وی مسلّم است. لذا راجع به مسئله نماز جمعه اقوال متعددی وجود دارد، ولی عمده اقوال که آن هم در نهایت به سه قول مزبور برمی­گردد، پنج قول است:

۱. واجب تعیینی به اشتراط اذن از سوی امام معصوم است، و این اذن حاصل است.

۲. واجب تعیینی است، ولی اذن امام شرط وجوب اقامه نماز جمعه نیست.

۳. واجب تعیینی است، به شرط وجود فقیه جامع الشرائط.

۴. واجب تخییری بین ظهر و نماز جمعه است.

۵. حرام است، چون نماز جمعه منصب امام است و بدون اذن او اقامه نماز جمعه غصب منصب امام است و حصول اذن محرز نیست.